Δεν υπάρχει παγκόσμια επισιτιστική κρίση λένε οι αναλυτές, ανοίγει ο καιρός στα αγροτικά εμπορεύματα το 2023

Πριν από μερικές εβδομάδες η Ρωσία εισέβαλλε στην Ουκρανία, επιφέροντας τροπμακτική βία στον ουκρανικό λαό και εκλωβίζοντας την προσοχή ολόκληρης της παγκόσμιας κοινότητας. Και οι δύο χώρες, Ρωσία και Ουκρανία, είναι μεγάλοι παραγωγοί και εξαγωγείς αγροτικών προιόντων. Πως θα μπορούσε ο πόλεμος να επηρεάσει την παγκόσμια ισορροπία στο πεδίο τςη αγοράς τροφίμων;

του Αάρον Σμιθ*

Η απάντησή µου: Οι εξελίξεις αυτές θα έχουν µεγάλο αντίκτυπο στις παγκόσµιες αγορές αγροτικών εµπορευµάτων (ήδη έχει απαθανατιστεί στα ταµπλό), αλλά όχι τόσο µεγάλη. Οι κυβερνήσεις των µεγάλων δυνάµεων στον τοµέα και ιδίως οι Ηνωµένες Πολιτείες, δεν θα έπρεπε σε καµία περίπτωση να αντιδράσουν, προσπαθώντας να δώσουν κίνητρα αύξησης της παραγωγής.

Η Ρωσία παράγει το 11% του σιταριού παγκοσµίως και η Ουκρανία το 3%. Οι χώρες αυτές καταλαµβάνουν και το µεγαλύτερο µερίδιο στις παγκόσµιες εξαγωγές του προϊόντος. Συγκεκριµένα, στη Ρωσία αντιστοιχεί το 19% της παγκόσµιας αγοράς εξαγωγών µαλακού σίτου και στην Ουκρανία το 9%. Η Ουκρανία είναι ταυτόχρονα και ένας σηµαντικός εξαγωγές καλαµποκιού, διατηρώντας ένα 14% επί του συνόλου. Καµία από τις δυο χώρες όµως δεν έχει µεγάλο αντίκρισµα στην αγορά ρυζιού και σόγιας, δηλαδή τα άλλα δύο βασικά αγροτικά προϊόντα που καθορίζουν τις ροές τροφίµων σε παγκόσµιο επίπεδο.

 

Κλειστά τα λιµάνια της Μαύρης Θάλασσας

Το µεγαλύτερο µέρος των εξαγωγών σιτηρών της Ουκρανίας περνούν από τα λιµάνια της Μαύρης Θάλασσας, τα οποία παραµένουν κλειστά, είναι άγνωστο το πότε θα ανοίξουν πάλι και σίγουρα δεν φαίνεται ότι στο κοντινό µέλλον υπάρχουν πολλά περιθώρια ώστε να λειτουργήσουν οµαλά. Επίσης η χώρα έχει προβεί και σε κάποιους περιορισµούς επί του µεγέθους των εξαγωγών που µπορεί να κάνει την περίοδο αυτή. Την ίδια στιγµή, οι κυρώσεις εναντίον της Ρωσίας και µια πιθανή µαζική και οριστική αποχώρηση των µεγάλων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στο πεδίο του εµπορίου αγροτικών προϊόντων, έρχεται να µειώσει κατακόρυφα τους όγκους των εξαγωγών.

Από την άλλη, ΗΠΑ και Κίνα φαίνονται διστακτικές στο να προβούν σε κυρώσεις έναντι της Ρωσίας. Πρόκειται όµως για τις δύο χώρες µε τις µεγαλύτερες ανάγκες σε εισαγωγές σιτηρών παγκοσµίως, αν και ήδη η παραγωγικές δυνατότητές τους στην καλλιέργεια αυτή είναι µεγάλες για να εξυπηρετηθεί η εσωτερική τους ζήτηση.

 

Απώλειες κόστους 55 εκατ. τόνων σιτηρών

Τι θα γινόταν εποµένως αν το κόστος έχανε οριστικά την πρόσβαση στους 55 εκατ. τόνους σιτηρών και τους 30 εκατ. τόνους καλαµποκιού που εξάγουν αθροιστικά η Ουκρανία και η Ρωσία. Οι ποσότητες αυτές αντιστοιχούν στο 7,3% του παγκόσµια παραγόµενου σίτου και το 2,6% του παγκόσµια παραγόµενου καλαµποκιού.

Το πρώτο πράγµα θα ήταν να αυξηθούν οι τιµές τους, όπως και έγινε. Τα µελλοντικά συµβόλαια σίτου έχουν αυξηθεί από την παραµονή της ρωσικής εισβολής (23 Φεβρουαρίου), ωστόσο όµως η πορεία προς την άνοδο ήταν διαφορετικής έντασης ανάλογα µε την ποικιλία. Τα χειµερινά σιτηρά ενισχύθηκαν έως και λίγο πάνω από 30% µέσα στην πρώτη εβδοµάδα του Μαρτίου, ενώ το εαρινό σιτάρι και κριθάρι ενισχύθηκε µόλις κατά 10%. Οι τιµές για το καλαµπόκι αυξήθηκαν περίπου κατά 10% από τις 23 Φεβρουαρίου, ενώ οι τιµές στη σόγια έµειναν λίγο έως πολύ αµετάβλητες. Υπενθυµίζεται ότι οι τιµές στα χειµερινά σιτηρά είχαν αρχίσει να ενισχύονται ήδη µια εβδοµάδα πριν την έναρξη της εισβολής, όσο ακόµα η Ρωσία συγκέντρωνε στρατιωτικές δυνάµεις στα σύνορα µε την Ουκρανία. Έτσι, από τις 14 Φεβρουαρίου, οι τιµές στα χειµερινά σιτηρά έχουν ενισχυθεί κατά περίπου 45%, στα εαρινά κατά 16%, στο καλαµπόκι κατά 16% και στη σόγια κατά 5%.

 

Μεγαλύτερες οι αυξήσεις τιµών στα χειµερινά σιτηρά από ότι στα εαρινά

Η αιτία πίσω από την κατακόρυφη αύξηση στις τιµές των χειµερινών ποικιλιών σίτου, έναντι της πιο µετριοπαθούς ανόδου στα εαρινά σιτηρά, κρύβεται πίσω από το γεγονός ότι τα χειµερινά σιτηρά αντιστοιχούν στο 95% της συνολικής παραγωγής της Ουκρανίας και το 70% της παραγωγής της Ρωσίας. Οι αγρότες είχαν προχωρήσει σε σπορές µερικούς µήνες πριν, µε την καλλιέργεια να βγάζει το χειµώνα κάτω από τον πάγο προκειµένου να συνεχίσει η ανάπτυξη των φυτών την περίοδο αυτήν ώστε η σοδειά να είναι έτοιµη για συγκοµιδή το καλοκαίρι. Οι επόµενες σπορές σιτηρών σε Ουκρανία και Ρωσία θα γίνουν τις επόµενες εβδοµάδες, εφόσον οι συνθήκες το επιτρέψουν, ώστε να γίνει η συγκοµιδή προς τα τέλη του καλοκαιριού.

Τα 2/3 της παραγωγής σίτου στις Ηνωµένες Πολιτείες είναι χειµερινός τύπος και καλλιεργείται κυρίως στις νότιες πεδιάδες της χώρας. Ο Μπέρναντ Γουάρκεντιν ήταν αυτός που έφερε αρχικά τα σκληρά χειµερινά σιτηρά στο Κάνσας από τη Ρωσία το 1870. Τα εαρινά σιτηρά σπέρνονται στους κάµπους των πιο ψυχρών βόρειων πολιτειών, που πέρυσι κατέγραψαν απώλεια παραγωγής κοντά στο 33% εξαιτίας έντονης ξηρασίας.

 

Στροφή στο καλαµπόκι και στο ρύζι

Με βάση τις παρατηρούµενες αυξήσεις τιµών, µπορούµε να συµπεράνουµε πόσα σιτηρά εκτιµούν οι έµποροι ότι έχει χάσει ο κόσµος εξαιτίας της υφιστάµενης κρίσης στην Ουκρανία. Μ’ αυτόν τον τρόπο, είναι σηµαντικό να ληφθούν υπόψη τυχόν υποκαταστάσεις µεταξύ των καλλιεργειών. Για παράδειγµα, µια µείωση των εξαγωγών σιταριού από τη Ρωσία και την Ουκρανία µπορεί να οδηγήσει τους αγρότες σε άλλες χώρες στο να φυτέψουν περισσότερο σιτάρι και λιγότερο καλαµπόκι και µπορεί να κατευθύνει τους καταναλωτές στο να τρώνε περισσότερο ρύζι και λιγότερο σιτάρι.

Ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να διατυπωθούν συγκεντρωτικά στοιχεία που θα επιτρέπουν ασφαλείς συγκρίσεις µεταξύ των εµπορευµάτων, κάτι που απαιτεί τη µέτρηση των ποσοτήτων σε συγκρίσιµες µονάδες (π.χ. δολάρια ή θερµίδες), επειδή ένας τόνος ρυζιού είναι ένα πολύ διαφορετικό προϊόν διατροφής από έναν τόνο καλαµποκιού. Σε ένα επιστηµονικό κείµενο του 2013 ο Μάικ Ρόµπερτς και ο Βολφραµ Σλένκερ µελέτησαν την προσφορά και τη ζήτηση για συνολικές θερµίδες από καλαµπόκι, ρύζι, σόγια και σιτάρι µαζί. ∆ιαπίστωσαν ότι, για κάθε µείωση 1% στις θερµίδες από αυτά τα προϊόντα, η µέση τιµή αυξάνεται κατά 7%. Μαθητές επανεκτίµησαν αυτή τη σχέση χρησιµοποιώντας πιο πρόσφατα δεδοµένα και χρησιµοποιώντας δείκτες τιµών αντί για δείκτες θερµίδων και έλαβαν παρόµοια αποτελέσµατα.

Στις 14 Φεβρουαρίου, η µέση τιµή των τεσσάρων προϊόντων ήταν 15,1 σεντς ανά 1000 θερµίδες. Μέχρι τις 8 Μαρτίου, η αναλογία αυτή είχε ανέλθει σε 17,4 σεντς, σηµειώνοντας αύξηση 15,2%. Αυτό συνεπάγεται µείωση 2,2% στη διαθέσιµη προσφορά θερµίδων. Η αφαίρεση 55 εκατ. τόνων σιταριού και 30 εκατ. τόνων καλαµποκιού συνεπάγεται µείωση 2,7% στη διαθέσιµη προσφορά θερµίδων από τα τέσσερα µεγάλα εµπορεύµατα. Έτσι, φαίνεται ότι οι αγορές ποντάρουν στο ότι ο κόσµος θα χάσει περίπου τα 3/4 των εξαγωγών σιτηρών Ουκρανίας και Ρωσίας. ∆εδοµένης της µεγάλης αύξησης των τιµών του χειµερινού σιταριού σε σχέση µε τα άλλα εµπορεύµατα, το µεγαλύτερο µέρος της απώλειας οφείλεται στο σιτάρι.

 

Ένα χρόνο η διάρκεια αυτού του σοκ

Οι έµποροι αναµένουν ότι αυτό το σοκ θα διαρκέσει µόνο ένα χρόνο. Οι τιµές των συµβολαίων µελλοντικής εκπλήρωσης χειµερινού σίτου για παράδοση µετά τον Ιούλιο του 2023 µόλις αυξήθηκαν µετά την εισβολή. Το ίδιο ισχύει και για το καλαµπόκι. Η αγορά του ανοιξιάτικου σιταριού ήταν ήδη κάπως σφιχτή λόγω της περσινής ξηρασίας και οι έµποροι αναµένουν ότι θα παραµείνει σφιχτή µετά το 2023. Σηµειώνεται βέβαια ότι όλα είναι ρευστά και ότι στο διάστηµα ανάµεσα στους αρχικούς µας υπολογισµούς έως σήµερα, έχουν ήδη γίνει αναπροσαρµογές στους δείκτες των χρηµατιστηρίων αγροτικών εµπορευµάτων, µε τα µελλοντικά συµβόλαια της νέας σοδειάς να έχουν ενισχυθεί και αυτά.

Όµως πόσο συνηθισµένες είναι οι αγορές σε αντίστοιχα σοκ προσφοράς; Οι ρωσικές και οι ουκρανικές εξαγωγές σιταριού αντιστοιχούσαν στο 7,3% της παγκόσµιας παραγωγής το 2020. Το 2010, η παγκόσµια παραγωγή σίτου είχε µειωθεί κατά 6,3% εξαιτίας κυρίως µιας µεγάλης ξηρασίας στη Ρωσία, που µείωσε κατά 20 εκατ. τόνους το τελικό τονάζ που συγκοµίστηκε τη χρονιά αυτή. Αντίστοιχης τάξης µεγέθους µειώσεις είχαν παρατηρηθεί και το 1991, το 1994, το 2003 και το 2018. Από τις αναλύσεις που τρέχουµε τις τελευταίες εβδοµάδες, οι παρατηρούµενες αυξήσεις των τιµών είναι συνεπείς σε αυτή τη µείωση 2,2% της διαθέσιµης προσφοράς θερµίδων σε καλαµπόκι, ρύζι, σόγια και σιτάρι. Αντίστοιχες µειώσεις είχαν καταγραφεί και το 2018, κυρίως λόγω της ξηρασίας στην Αργεντινή αλλά και της µείωσης των εκτάσεων που είχε σηµειωθεί εκείνη τη χρονιά στη Ρωσία, ενώ και το 2012 συναντάµε πάλι αυτό το ποσοστό, εξαιτίας µιας µεγάλης ξηρασίας στις Ηνωµένες Πολιτείες.

 

∆εν δικαιολογούνται οι ανατιµήσεις στην τιµή του ψωµιού στην Αµερική

Σηµειώνεται ακόµα ότι οι αυξήσεις στις τιµές των σιτηρών δεν δικαιολογούν εξίσου µεγάλες ανατιµήσεις στην τιµή του ψωµιού στην Αµερική. Αυτό γιατί η τιµή στα τρόφιµα διαµορφώνεται κυρίως από το κόστος της επεξεργασίας, της συσκευασίας τους και του µάρκετινγκ. Υπολογισµοί του αµερικανικού υπουργείου Γεωργίας δείχνουν ότι οι συνολικές πωλήσεις αγροτικών προϊόντων σε τιµή παραγωγού, ανταποκρίνονται σε µόλις 14% της συνολικής αξίας των πωλήσεων λιανικής που επετεύχθη το 2019. Αν µόνο οι τιµές παραγωγού αυξηθούν κατά 50%, τότε µπορούµε να περιµένουµε µια αύξηση στο ράφι που δεν θα υπερβαίνει το 7%.

Έχουν διατυπωθεί απανωτά αιτήµατα στην κυβέρνηση των ΗΠΑ ώστε να σπεύσουν ώστε να αυξηθεί η αγροτική παραγωγή φέτος, ώστε να αντισταθµιστούν οι χαµένες εξαγωγές από τη Ρωσία και την Ουκρανία. Μέτρα που ακούγονται είναι είτε να απελευθερωθούν εκτάσεις από το πρόγραµµα συντήρησης και προστασίας γης είτε να περιοριστεί η συµµετοχή του καλαµποκιού στην παραγωγή αιθανόλης. Προσωπικά εκτιµώ ότι τέτοια µέτρα δεν είναι αναγκαία, ούτε µπορούν να περιορίσουν τις πληθωριστικές πιέσεις στις αγορές.

Συνοψίζοντας, η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι αναµφίβολα ένα τεράστιο σοκ για τις αγορές αγροτικών εµπορευµάτων, αλλά όχι ένα ιστορικά ανεπανάλληπτο σοκ. Οι αγορές και τα εµπορικά µοτίβα µπορούν να απορροφήσουν την αναστάτωση. Οι αγρότες ανά τον κόσµο θα παράγουν περισσότερο και οι καταναλωτές θα περιορίσουν τη ζήτηση ή θα την ανακατευθύνουν σε άλλες επιλογές. Η µετάβαση µπορεί να είναι δύσκολη σε ορισµένες περιοχές του πλανήτη, ιδίως στην Αίγυπτο που είναι ένας παραδοσιακός πελάτης σιτηρών στη Μαύρη Θάλασσα. Η βοήθεια σε τέτοιες χώρες ώστε να εντοπίσουν διαφορετικές πηγές εφοδιασµού είναι πολύ καλύτερη παρέµβαση από το να αλλάξουν άρδην τα δεδοµένα στην αγροτική παραγωγή.

*καθηγητή Αγροτικής Οικονοµίας στο Πανεπιστήµιο UC Davis της Καλιφόρνια